ریشه هفت سین، سبزه پروردن از دوران جم

Visits: 10

و امروز سفره هفت سین مهمترین نماد این جشن بزرگ است پس می توان پنداشت سفره هفت سین میتواند یکی از مهمترین نمادهای انسان آریایی باشد چون درخت کاج که نماد جشن کریسمس غریبان است . اما هفت سین چند سال قدمت دارد و اصلا ریشه سفره هفت سین از کجاست و به چه دوره ای باز میگردد. میدانیم نوروز یادگار جمشید جم شاه شکوهمند آریایی ( ایرانی) و در دوره آخرین عصر یخبندان در حدود ۱۰۰۰ پیش از میلاد است . در روایات آمده جمشید جم با اهریمن که زمین را و درختان را در سرما نگه داشته بود جنگید و در پایان این جنگ که با پیروزی جم شاه ایران تمام شد درختان شکوفه دادند و زمین سبز شد و نوروز تا به امروز پایه گذاری شده است. پس نوروز قدمت ده تا دوازده هزار ساله دارد اما هفت سین چقدر قدمت دارد ؟ اصلا هفت سین است یا هفت چین یا هفت شین ؟  

هفت سین قدمت و تاریخ بسیار طولانی دارد اما هفت سین در ایران باستان یعنی ایران پیش از اسلام متفاوت بوده است .  

اصلا چرا هفت ؟ میدانیم در پیش از اسلام در سنت خسروانی ایرانی هفت عدد مقدسی بوده است . ایرانیان باستان ۷ را با ارزش ترین عدد میدانستند . بسیاری از بزنگاه های تاریخی،دینی و اسطوره ای ایرانیان در پیوند با عدد هفت است . مثلا اهورامزدا خداوند یکتای تمام جهانیان با شش فرشته برگزیده اش ۷ امشاسپندان را تشکیل میدهند و البته اهریمن با شش همراه خود ۷ کمالگان را تشکیل میدهند. ما در روایات اسطوره ای با هفت خوان رستم که با اژدها، شیر ، زن جادو پیشه و غیره روبرو هستیم و در کنار ان هفت خوان اسفندیار که سفر حماسی را در پیش داشت . میدانیم شاهنشاه داریوش با شش تن از همراهان خود بردیای دروغین را از میان برداشت یعنی هفت تن. و ارشک با همراه برادرش و پنج تن دیگر هفت بنیان گذار شاهنشاهی اشکانی و قیام علیه اسکندریان بودند .  

هگمتانه پایتخت پادشاهی ماد که برخی آن را به اشتباه نخستین دولت ایران می نامند بدون توجه با پیشینگی دولت آریایی هیتی و میتانی هفت دیوار داشت چنانکه هرودوت میگوید قلعه هگمتانه را دیااکو ساخت و هریک از دیوارهایش رنگ یکی از هفت سیاره را داشت پس اینجا می دانیم شهر هگمتانه قلعه اش ۷ دیوار با هفت رنگ داشته و تصور می کرده اند هفت سیاره داریم . 

بخواهم درباره اهمیت شماره هفت بگویم کار بسیار است .

به موضوع اصلی یعنی هفت سین بر میگردیم که گفتیم مهمترین نماد مهمترین جشن سال است و پس یکی از نماد های مهم ایران پس  عجیب نیست که عدد هفت هم در این سفره باشد. اما چرا سین ؟ 

چرا هفت سین ؟ این سین ها چه دارند ؟ سفره هفت سین ریشه در دو سنت ایران باستان دارد . یکی سبزه پروردن و یکی خوان نوروزی ساسانی . 

در ایران باستان قبل از سال هفت غاله و دانه را در هفت استوانه میکاشتند و پس از رشد و نمو سبزه ها آن را که بهتر روییده بود را برای کاشت در سال آینده انتخاب می کردند به این امید که سال آینده محصول بهتری خواهند داشت . 

در این باره یکی از بزرگترین  مورخان و نویسندگان عرب به نام   جاحظ  ( سده ۲ – ۳ قمری ) در کتاب المحاسن و الاضداد درباره آیین « سبزه پروردن » ایرانیان پیش از نوروز چنین می‌گوید :

« ۲۵ روز پیش از نوروز در پهنه بارگاه شاه ۱۲ ستون از خشت خام برپا میکردند که بر آن ستون‌ها گندم ،جو ،برنج ،عدس باقلا، کاجیله، ارزن، ذرت، لوبیا، نخود، کنجد، و ماش می‌کاشتند و آن دانه ها را در ششمین روز نوروز (نوروز بزرگ) با آهنگ و نوا و خنیاگری می‌چیدند و برای فرخندگی به مجلس بزم می‌پراکندند و تا روز مهر از ماه فروردین ( ۱۶ ) آن سبزه ها را جمع نمی‌کردند. این دانه ها را برای شگون می کاشتند و باور داشتند که هر کدام نیکوتر شود، برداشت آن دانه در آن سال بیشتر خواهد بود و پادشاه به سبزه جـو می نگریست و آن را خوش یمن میدانست. 

ابوریحان بیرونی ، دانشمند و فیلسوف نام آوازه و مشهور ایرانی درباره سبزه پروردن و هفت دانه یا هفت غله چنین می گوید :<< بیان مطلب آن است که ابلیس لعین ( اهریمن) برکت را از مردم زایل کرده بود بقسمی که هر اندازه خوردنی و اشامیدنی می خوردند و مینوشیدند از خوردن و نوشیدن سیر نمی شوند و بادها را نمی گذاشت به وزد که سبب روییدن گیاهان و درختان شود پس نزدیک بود که دنیا نابود شود. جم به فرگان خداوند و با راهنمایی او رو بسوی جایگاه ابلیس و همراهان و پیروان او رو به جنوب رفت و دیر گاهی آنجا ماند تا اینکه آن غاله بطرف نمود و مردم دوباره به حالت اعتدال و برکت و فراوانی رسیدند و از بلاها رهایی یافتند و جم در این هنگام به دنیا بازگشت و در چنین روزی مانند آفتاب درخشیدن کرد و نور از او می تافت و مردم از طلوع دو آفتاب در یک روز شگفت نمودند .و در این روز هر چوبی که خشک شده بود سبز شد و مردم میگفتند روز نو یعنی روز نوین و هر شخصی از راه تبرک به این روز نوین در طشتی جو می کاشت  ، سپس این رسم در میان ایرانیان پایدار ماند که در نوروز در کنار خانه های خود هفت صنف از غلات و دانه ها در هفت استوانه بکارند و از روییدن این غلات به خوبی و بدی زراعت  و حاصل سالیانه حدس بزنند. >>  

اینجا ابوریحان بیرونی هم نوشته جاحظ را دوباره بازگو کرده اما بجز این که ابوریحان بیرونی داستان هفت عاله را گفته به داستان جم و دیوان و پری ها هم اشاره کرده که در پیوند با نوروز و پیروزی جم بر آنان است. میدانیم در شاهنامه بر فرمانروایی جم بر دیوان و پریان اشاره شده و جنگ کیومرث و طهمورث پدر جم با دیوان.

گذشته از آن در داستان آریایی های شمال اروپا به جم و الفهایم  که نام دیگر دیو و پری در شمال اروپا است . نوروز جشنی کهن است که ریشه در دوران یخبندان دارد و از هند تا ایسلند در سرایر سرزمین های آریایی کشیده شده است اما در هر سرزمینی چیزی به آن افزوده شده است مثلا در ایران خودمان سین به هفت که در بالا اشاره شد افزوده شده لست . میدانیم آریایی های اروپا در جشن استر easter که آمیخته بین جشن های کهن آریایی و هند و اروپایی لست با مسیحیت تخم مرغ رنگی درست میکنند . اینجا مجتبی شهمیری نکته ظریفی را میگوید. او میگوید اولین و کهن ترین تخم مرغ رنگی در ایران در شهر شوش باستانی کشف شده و او اسرار دارد ایران خاستگاه فرهنگ هندو اروپایی و آریایی است و رسم تخم مرغ رنگ کردن از سنت های آریایی است . اینجا به خان نوروزی میرسیم سنت هایی از عصر یخبندان وجود داشته در پیوند با جم و مبارزه با دیو سرما مانند سبزه گذاشتن  ، تخم مرغ رنگ کردن و شب پیش از عید ماهی خوردن. بنا بر گفته مجتبی شهمیری در اسکاندیناوی چون ما در روزی خاص سمند میخورند پس اینجا با سنت گسترده روبرو هستیم که ایرانیان آن را در یک سفره به نام هفت سین جمع کرده اند مانند تخم مرغ رنگی، سمند و شمع. شمع خیلی مهم است که گفته بودیم آتش از مهمترین نماد های آریایی است اگر نگویم مهمترین . اینجا پیوندی است میان هفت غله، خوان نوروزی که شرط با حرف خاصی مانند شین یا  سین نیست و بعد ها اسرار بر حرف اول سین .  

پس در ایران باستان ما هفت غله پروردن داشتیم و خوان نوروزی اما نزدیک به هزار سال است که هفت سین داریم.

اما سبزه پروردن تنها ویژه ایرانیان نیست یلکه خویشاوندان اروپایی ما همزمان با اعیاد بهاری مسیحی که نامش جشن پاک است و از زمانش میان ۲ فروردین تا ۵ اردیبهشت ماه است مراسم مشابه ایرانیان دارند. مسیحیان در این جشن سبزه میرویانند، تخم مرغ رنگی دزست میکنند . سبزه روساندن و تخم مرغ رنگی درست کردن در اروپا همزمان با بهار در فروردین ماه نشان میدهد جشن نوروز ، سبزه رویاندن و تخم مرغ رنگی دزست کردن سنت های پیش از پراکندگی آریایی ها و سنت کهنی است و نظر ابوریحان بیرونی مبنی بر قدمت این جشن و تعلق آن به دوران جم درست است.