لیست مورخان یونانی و رومی که به تاریخ ایران اشاره کرده اند

Visits: 1656

برای درک بهتر تاریخ ایران منابع گوناگونی وجود دارد مانند , دیوار نگاره های هخامنشی و ساسانی , سکه ها , اوستا و آثار مذهبی زرتشتی , عهد عتیق ,  آثار تاریخ نگاران یونانی و رومی همچنین آثار تاریخ نگران اسلامی که به منابع دست اول ایرانی مانند خدای نامه ها دسترسی داشته اند اما در این میاد آثار تاریخ نگاران یونانی و رومی از اهمیت فراوانی برخوردار است زیرا با گذشت زمان درستی نسبی برخی از آنها روشن شده اما در این حال که مورخان رومی و یونانی در صف دشمنان ایران قرار داشته اند و قلم آنها مصون از جانب داری نبوده اما بسیاری از تاریخ نگاران اروپایی بدون توجه به درستی و غلطی آنها را پذیرفته اند .

ما در اینجا به برسی اجملی ایران منابع میپردازیم. درمورد تاریخ نگاران یونانی و رومی باید این مساله را گفت که تاریخ نگاران رومی و یونانی نه اولین تاریخ نگارانند چرا که پیش از آنها و هزاران سال پیش از تاریخ نویسی در یونان و روم در بین النهرین و مصر تاریخ نوشته میشد و گذشته از آن حتی مورخین یونانی و رومی اولین تاریخ نگارانی نیستند که به ایران و ثبت تاریخ ایران پرداخته اند چرا که پادشاهان بین النهرین تاریخ جنگ ها و زد و خورد های خود با ایران را ثبت کرده اند اما مورخان رومی و یانی برای درک تاریخ ایران اهمیت فراوانی دارد , کیفیت تاریخ نگاران یونانی بشکلی است که گفته شده هرودوت پدر تاریخ نویسی است.

با ما همراه باشید.

1 – هرودوت 

هردوت در بین سالهای 490 و480 قبل از میلاد در شهر هالیکارناس واقع در جنوب غربی آسیای صغیر و در کنار دریایی اژه به دنیا آمد و احتمالا در سال 425 پیش از میلاد درگذشت . ما اطلاع زیادی از زندگی هرودوت نداریم اما میدانیم شهر محل زادگاهش در آن دوران قلمروز هخامنشیان بوده است . هرودوت در جوانی به سیرو سیاحت میپرداخت و او به مصر تا آسوان و بین النهرین  , فلسطین , جنوب روسیه و کرانه های شمالی آفریقا را زیر پا گذاشته بود  یعنی هر جا به تاریخ ایران آن دوره مربوط میشد رفته بود .جنوب روسیه که محل زندگی سکاها که داریوش با آنها جنگیده بود و گفته شده محل کشته شدن کوروش شاهنشاه هخامنشی به دست سکا ها که البته شواهد بر علیه این داستان نیز در دست رس است در جنوب روسیه و محل زندگی سکا ها بوده است و یا مصر که محل چند زد و خورد داریوش و کمبوجیه با مصریان بوده است. بحر حال هرودوت در واپسین سالهای زندگی خود در شهر توریوم میزیست و در آن شالها یک تجدید نظر کلی بر نوشته های خود کرد . او شهر آتن را به خوبی میشناخت و علاقه فراوانی به این شهر نشان میداد . بدون شک هرودوت قسمتهای از تاریخ خود را برای اهالی شهر آتن میخونده و یا اهلی شهر اثار او را میخوانده اند . هردوت در زمان جنگهای بین آتن و اسپارت که به جنگهای پلوپزی مشهور است در شهر توریوم زندگی میکرده و در کتاب نهم خود به سال اول جنگها اشاره میکند .  

هرودوت برای نوشتن تاریخ و تاریخ نگاری دو دلیل می آورد . 1- کارهای ارزشمند و برجسته قوم خودش را ثبت کند و خاطرات مردم آسیا را از خطر فراموشی نجات دهد و 2- دلایل دشمنی میان ایرانیان و یونانیان را برسی و مشخص کند .  

از دوران گذشته درباره این که تاریخ هرودوت چقدر واقعی بوده یا نه نظرات مختلفی داشته است. ارسطو انشای تاریخ هرودوت را پسندیده ولی او را افسانه گو نامیده است .

توسیدید مورخ یونانی هرودوت را نثر نویسی که به حقیقت علاقه ندارد معرفی کرده است.

استرابون جغرافیدان و مورخ  به شعرای افسانه سرای کهن مانند هومر و هزیود بیشتر میتوان اتعاد کرد تا هرودوت .

سیسرون خطیب معروف میگوید هرودوت پدر تاریخ نامیده و میگوید نوشته های او پر از افسانه های گوناگون است . در نتیجه او هرودوت را پدر تاریخ و تاریخ نگاران نخستین معرفی میکند.

در نهایت هرودوت هرگز به ایران سفر نکرد و منابع او ایرانیانی است که به یونان سفر کردند و یا یونانیانی که در ایران میزیسته اند . او خود شخصا به اسناد ایرانی دسترسی نداشته است و نوشته های او در مورد تاریخ ماد و سالهای آغازین هخامنشیان بدلیل منحصر بفرد بودن ارزش زیادی دارد . هرودوت احساسات یونان دوستی داشت و با پارس ها دوست نبود بنابر این احساسات قومی در تاریخ نویسی و بی طرفی او تاثیر گذاشته است.

کتاب اول هرودوت . کلیو . تاریخ ماد , کودکی کوروش و نحوه بقدرت رسیدن او , تسخیر بابل جنگ کوروش و ماگاستها و مرگ کوروش

کتاب دوم . ائوترپه . لشگر کشی کمبوجیه به مصر و تاریخ مصر و شمال افریغا

کتاب سوم . ثالیا . کمبوجیه , چگونگی تصرف مصر , شورش بردیای دروغین , دستیاری هفت سردار برای شاه شدن داریوش عایدات شاهنشاهی و شورش بابل

کتاب چهارم . ملپومنه . اقدامات گوناگون داریوش برای سرکوب شورش ها

کتاب پنجم . تریپسخوره جاده شاهی , لشکر کشی یونانیان به شهر سارد , اقدامات داریوش برای حمله به یونان 

کتاب ششم . اراتو . نبرد ایران و یونان نبرد ماراتون

کتاب هفتم . پولومینا . لشکر کشی خشایار شا شاه به یونان

کتاب هشتم . اورانیا . نبرد ترموپیل و سالامیس , بازگشت خشایارشا شاه به ایران .

کتاب نهم . کالیوپه . عقب نشینی مردونیه از یونان . دانایی کوروش

توسیدید (توکودیدس)

توسیدید مورخ یونانی در سال 460 پیش از میلاد در خانواده اشرافی در آتن بدنیا آمد . او از فرماندهان نیروی دریایی آتن در سال 424 پیش از میلاد بود که بجرم دیر رسیدن به میدان جنگ  به مدت بیست سال به تراکیا تبعید شد تا اینکه در سال 404 حکم تبعیدش لغو شد و به آتن بازگشت . پس از پایان جنگ دولت شهر های یونان که به نبرد پلوپونز معروف است توسیدید برای منظم ساختن پاداشتهای خود شروع به نوشتن تاریخ جنگ کرد که با مرگ زود هنگامش کار نا تمام ماند . نام کتاب او تاریخ جنگ های پلوپونزی نام داشت و به رویداد های سال 411 پیش از میلاد یعنی هفت سال قبل از وقایع پایان جنگ های پولونزی مربوط میشود . او احتمالا در سالهای 395 تا 400 پیش از میلاد درگذشت . با اینکه کتاب توسیدید مربوط به جنگ های دولت شهر های یونانی میشود اما با توجه به دخالت ایران در این جنگ ها اشاراتی به هخامنشیان میشود مانند :

نامه خشایار شاشاه به پادانیس در کتاب اول بند 128

گرفتاری نماینده ایران در یونان کتاب چهارم بند 50

دخالت ایران در جنگهای داخلی یونان کتاب هشتم بند 5

پیمان اتحاد شاه ایران و اسپارت کتاب هشتم بند36-37  

کتزیاس  . او مورخی اهل کید از مستعمرات یونانی در آسیای صغیر بود . او بعنوان پزشک در دربار اردیشر دوم هخامنشی استخدام شده بود و پزشک پریزاد مادر شاه و خود اردشیر بود . بعد ها اردشیر دوم او را بعنوان سفیر به یونان فرستاد اما کتزیاس در راه با هم سفران خود دچار اختلاف شده و از آنها جدا شد و بطرف زادگاه خود رفت و در آنحا اثر معروف خود را نوشت. اهمیت تاریخ کتزیاس در این است که او در دربار ایران میزیسته است و به منابع رسمی ایران دسترسی داشته و در تاریخ خود از آنها استفده کرده است . او در بین سالهای 405 تا 398 قبل از میلاد در ایران میزیسته است.

گزنفون او در بین سالهای 430 پیش از میلاد تا 352 زندگی میکرد . گزنفون در یک خانواده نیمه اشرافی به دنیا آمد و از شاگردان سقراط بود . گزنفون به سبب یکی از دوستانش با کوروش کوچک  برادر اردشیر دوم اشنا شد و در نبردی که بر سر تصاحب تاج و تخت اردشیر دوم توسط کوروش کوچک روی داد کوروش کوچک فرماندهی 10000 یونانی را به گزنفون داد که در این جنگ کوروش کوچک کشته شد و گزنفون 10000 سرباز یونانی را به خانه بازگرداند و در اثرش آناباسیس که به بازگشت ده هزار نفری نیز معروف است این داستان را آورده و خاطرات خود را ثبت کرده است. ما گزنفون را با اثر دیگرش معروف به کوروشنامه یا سیروپدیا میشناسیم که طی داستانی زندگانی کوروش بزرگ را بیان میکن که شرح آرزو ها و تفکرات خود گزنفون در باب سیاست و اخلاق است و بنوشته خود تنها یک داستان است البته این اثر نگاه کلی یونانیان در آن عصر به ایران و هخامنشیان را نمایش میدهد . با توجه به این که کوروش نامه  اثری در تحسین اقدامات و شخصیت کوروش است بسیاری از مورخان غربی به دلیل گرایشات قومی کوروش نامه را جدی نمیگیرند .  

پولی بیوس بین سالهای 204 تا 130 قبل از میلاد زندگی میکرد . او در شهر مگالوپلیس زاده شد و زمانی بسن رشد رسیده بود که روم در اوج اقدار بود و دیگر خبری نه از مقدونیان بود و نه از کوره دهات های آتن . پولی بیون بسیارشیفته و علاقه مند روم بود و به وقایعی که به زیان روم است نمیپرداز. او هم زمان با اشکانیان میزیست و تاریخ او کاملاقابل اتمینان نیست .

دیودور سیسیلی او مورخ یونانی و زاده شهر اگریوم سیسیل بود و بین سالهای 90تا 21 پیش از میلاد زندگی میکرد .  

گایوس پلینی در سال 23میلادی همزمان با پادشاهی بلاش یکم اشکانی بنیا آمد . اثر پلینی بدلیل پرداختن به جغرافیایی بین النهرین  و ایران و شرق باستان از اهمیت در مطالعه تاریخ ایران برخوردار است .  

کنت کورتیوس روفوس . ما نمیدانیم او در چه تاریخی به دنیا آمده و در چه تاریخی درگذشته است اما میدانیم در دوره پادشاهی سپتیموس سوروس زندگی میکرده. کنت کورتیوش علاقه بسیار فراوانی به اسکندر مقدونی داشته است و کتاب مفصلی در ده جلد در باره زندگی او نوشته است که کتاب اول و دوم و بخش هایی از کتاب پتجم و ششم و دهم ناپدید شده است . این اثر به دریافت اطلاعاتی درباره چگونگی صقوط هخامنشیان و جغرافیای حمله اسکندر بدست دهد . بخشهای گوناگون کتاب اسکندر این اطلاعات را درباره ایران میدهد . مسیر لشگر کشی اسکندر در نواحی غربی ایران در کتاب 4 بند 11

چگونگی مرگ داریوش سوم در کتاب 5 بند 8 و 9

اسکندر در هرات در کتاب 6 بند 6

اسکندر در سغد و نواحی شمال شرقی ایران در کتاب 8 بند 3

اسکندر در کرمان و مسیر بازگشت او در کتاب 10 بند 1

اسکندر در شوش در کتاب 10 بند 2

مرگ اسکندر در کتاب 10 بند 4

تقسیم قدرت پس از مرگ اسکندر کتاب 10 بند 10

کالیس تنس مردی حکیم بود که از 360 تا 327 پیش از میلاد زندگی میکرد . او تاریخ یونان را تا فتوحات اسکندر نوشت اما به دلایل نامشخص در هند بدستور اسکندر زندانی شد و کتاب او که در باب فتوحات اسکندر بود ناپدید شد . اما در قرن دوم میلادی مردی مصری که تربیت یونانی دیده بود اقوال و داستانهایی که در باره اسکندر شنیده بود را جمع کرد و امروز جمیع آن روایات را به هر زبانی که باشد کالیس تنس دورغین مینامند .

تاسیتوس مورخ رومی در سال 50 میلادی  زاده شد او معاصر وسپاسیان سردار رومی بود  . او در زمان وسپاسیان به امور دولتی اشتغال داشت تا اینکه در زمان پسر او تیتوس  به مقام سناتوری رسید ولی بعد ها بدلیل بیمهری نسبت به او از کار های حکومتی کناره گرفت و به نوشتن تاریخ پرداخت تا اینکه در زمان حکومت تراژان به مقام کنسولی رسید . او در سال117 درگذشت . نوشته های او در باب تاریخ درگیری های ایران اشکانی و روم مفید است او به این موضوعات پرداخته است .

مساله ارمنستان و روابط ایران و روم در دوره فرهاد اشکانی

روابط اردوان و ونن رومی

مساله ارمنستان در دوره پادشاهی اردوان

رویداد های پادشاهی اشک نوزدهم

رویداد های پادشاهی گودرز

رویداد های پادشاهی بلاش اول

رویداد پادشاهی تیرداد

 پلوتارک که در 50 میلادی تا 120 زندگی میکرد. او مورخ یونانی هم زمان با امپراوری تراژان بدنیا امد . او را مردی با خلاق و تعقل گرا و با تقوا دانسته اند .

میگویند او در سال 66 نزد آمونیوس حکمت و فلسفه اموخت . او دوره کوتاهی در اسکندریه زندگی کرد و سپس برای مدت کوتاهی به روم رفت و به زادگاهش بازگشت و اما مدتی بعد برای ده سال به روم رفت و در آنجا مدرسه ای تاسیس کرد . پلوتارک مورخی پر کار بود که هشتاد و هشت رسانه نوشته است که به نام عمومی اخلاقیات معروف است. اثر نامی او حیات مردان نامی است .

او به جنگ اردشیر دوم و برادرش کورش صغیر پرداخته همچنین لشکر کشی اسکندر  و جنگ خشایار شا شاه با تمیستوکل سردار یونانی و پناهنده شدون او و جنگ های رومیان اشکانیان اشاره دارد .  

آریان نیکومدی مورخ یونانی در خدمت امپراتوری روم . او در سال 96 به دنیا امد و در دوران امپراتور هادریان و مارکوس اورلئوی پیشرفت کرد . هادریان اورا در سال 131 تا 134 به عنوان حاکم کاپادوکیه منصوب کرد  و شاهند چند جنگ بود که بعنوان یک مورخ آنها را ثبت کرده است او در سال 147 افسر بود و احتمالا در سال 180 درگذشته است .

مهمترین تالیف که آناباسیس یا سفر های جنگی اسکندر است و آریان از طرفداران متعصب اسکندر بود و تماما او را تحسین میکرد . و افتخار میکند که ازستایش گران او است .

محمد حسن پیر نیا میگوید او خواسته از گزنفون تقلید کند حتی نام کتاب خود او هم از او اقتباس کرده است . و چنانکه گزنفون کوروش بزرگ  یا بانی دولت پارس را کمال مطلوب خود قرار داده آریان هم اسکندر یا مخرب همان دولت را معبود خود دانسته است .

لذا برای دانستن حقایق باید همواره روایات اورا با روایات سایرین سنجید .

تروگ پمپه مورخ رومی بین سالهای 31 قبل از میلاد تا 14 میلادی زندگی میکرد  . او درصدد بود تاریخ کامل امپراتوری را بنویسد بنابر این از آشور شروع کرد و به اختصاد به تاریخ ماد و پارس پرداخت و بیشتر نوشته او درباره دولت مقدونیه سلوکی یونان و روم است .

ژوستینین احتمال بین سالهای 138 تا 161 میلادی زندگی میکرد. او نخستین تاریخ نگاری است که به گرد آوری نوشته های تاریخ نگاران پیشین همت گمارد .

مار آپاس کاتینا مورخ ارمنی بود که از در دوران اشکانیان زندگی میکرد.